Επιστημονική – Λατινική ονομασία / Είδος: Pancratium maritimum
Γένος: Pancratium
Οικογένεια: Amaryllidaceae
Συχνές ονομασίες: Sea daffodil, Sand Lily / Παγκράτιο το παράλιο, κρίνο της θάλασσας, κρινάκι της άμμου, ασφόδελος της θάλασσας, θαλασσόκρινος, κρινάκι του Αγίου Νικολάου, κρινάκι της Παναγίας, νάρκισσος της θάλασσας.
Πολυετές, βολβώδες φυτό που φτάνει σε ύψος συνήθως τα 40εκ. Πρόκειται για αυτοφυές, μεσογειακό φυτό, το οποίο συναντάται σε παράλιες αμμοθίνες. Λόγω της συνεχούς ανθρωπογενούς παρέμβασης στο φυσικό περιβάλλον, το φυτό χαρακτηρίζεται πλέον ως σπάνιο κι απειλούμενο είδος και χρήζει οριοθέτησης, προστασίας κι απαγόρευσης κάθε είδους δραστηριότητας που πιθανώς να διαταράξει το βιότοπο τους, δηλαδή τους αμμόλοφους.
Κατά τη διάρκεια του χειμώνα βγάζει τα φύλλα του, τα οποία ξεραίνονται κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και κυρίως, τον Αύγουστο ανθοφορεί, για αυτό λέγεται και κρινάκι της Παναγίας. Υπάρχουν, δηλαδή, μόνο οι ανθοφόροι μίσχοι που βγαίνουν μέσα από την καυτή, καλοκαιρινή άμμο, στην κορυφή των οποίων φύονται τα μεγάλα, αρωματικά, λευκά, χωανοειδή άνθη του με τους κίτρινους ανθήρες στο κέντρο τους, τα οποία ανοίγουν το απόγευμα και το βράδυ τα πέταλα τους. Κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου καρποφορεί με κάψες, οι οποίες ανοίγουν και βγαίνουν οι μαύροι καρποί του. Οι καρποί του είναι ελαφρείς κι επιπλέοντες και μπορούν να μεταφερθούν μέσω του ανέμου και των θαλάσσιων κυμάτων πολύ μακριά.
Το φυτό ήταν γνωστό από την αρχαιότητα, με τις αρχαίες εικονογραφήσεις της μινωικής εποχής στα ανάκτορα της Κνωσού και σε αρχαιολογικούς χώρους της Σαντορίνης να μαρτυρούν τη σπουδαιότητά του, καθώς στις ανασκαφές στη Σαντορίνη βρέθηκε το φυτό να αποτελεί έμβλημα και να απεικονίζεται σε πολεμικά λάβαρα του στόλου του Αιγαίου.
Το φυτό αναφέρεται από τον Όμηρο ως το φυτό μόλυ με άνθη άσπρα σαν το γάλα, που έδωσε ο Ερμής στον Οδυσσέα για να λύσει τα μάγια της Κίρκης. Ο Θεόφραστος αναφέρει ότι αποτελεί είδος κρεμμυδιού, το οποίο ξεριζώνεται δύσκολα και χρησιμοποιούνταν ως αντίδοτο σε δηλητηριάσεις και μάγια. Ο Διοσκουρίδης το αναφέρει ως “παγκράτιον” κι αναφέρεται ότι είναι ωφέλιμο σε παθήσεις της σπλήνας και ιδρωπικίες.
Η επιστημονική – λατινική ονομασία του φυτού προέρχεται από την ελληνική γλώσσα, συγκεκριμένα αποτελεί σύνθετη λέξη αποτελούμενη από τα συνθετικά παν + κραταιός, δηλαδή παντοδύναμος, πιθανότατα λόγω της ευρείας κι ισχυρής φαρμακευτικής δράσης του, και το λατινικό επίθετο maritimum που σημαίνει θαλάσσιος, λόγω του φυσικού περιβάλλοντος του φυτού.
Στο φυτό αποδίδεται πλήθος φαρμακευτικών ιδιοτήτων κι έχει χρησιμοποιηθεί ευρύτατα από τη λαϊκή, παραδοσιακή ιατρική κατά το πέρασα των αιώνων σχεδόν ως πανάκεια. Οι σύγχρονες έρευνες αποδεικνύουν ισχυρή αντιοξειδωτική δράση καθώς κι αντιπολλαπλασιαστική δράση σε 7 διαφορετικούς τύπους καρκίνου του ανθρωπίνου σώματος.